Sociale media zijn niet meer weg te denken uit het leven van jongeren. Instagram, TikTok, YouTube, Snapchat en WhatsApp worden dagelijks gebruikt. Vaak zelfs urenlang. Jongeren gebruiken deze apps om te chatten met vrienden, foto’s te delen, video’s te bekijken of om zichzelf te laten zien aan de buitenwereld. Het hoort bij hun sociale leven en het is een belangrijk onderdeel van hoe ze contact houden, zichzelf ontwikkelen en hun identiteit vormen. Maar ondanks deze vele mogelijkheden en voordelen, rijst steeds vaker de vraag wat al dat gebruik met hen doet. Heeft het invloed op hun welzijn? En zo ja, in welke mate? De antwoorden blijken minder zwart-wit dan je misschien denkt.
Zowel positief als negatief effect
Onderzoek laat zien dat sociale media zowel voordelen als nadelen hebben. Jongeren kunnen zich er gesteund en verbonden door voelen. Ze kunnen zichzelf uiten, relaties verdiepen en zelfs hun zelfvertrouwen versterken. Aan de andere kant kunnen sociale media ook leiden tot onzekerheid, stress en sombere gevoelens. Jongeren voelen zich soms buitengesloten of vergelijken zichzelf met onrealistische schoonheidsidealen. De druk om altijd online te zijn, werkt bovendien verstorend. Vooral voor hun slaap.
De impact verschilt per persoon
Niet alle jongeren ervaren dezelfde effecten. De invloed hangt af van persoonlijke kenmerken én de manier waarop sociale media worden gebruikt. Hieronder lees je welke factoren van invloed zijn.
Persoonlijke kenmerken die invloed hebben
Gender
Meisjes gebruiken sociale media vaker om sociale relaties te onderhouden. Daardoor voelen ze zich soms meer gesteund. Tegelijkertijd zijn ze gevoeliger voor negatieve effecten. Denk aan onzekerheid over het uiterlijk en online pesten.
Jongens lijken minder gevoelig voor dit soort effecten. Toch lopen ook zij risico’s. Bijvoorbeeld wanneer zij negatieve feedback ontvangen of buitengesloten worden.
Leeftijd
Tieners tussen 10 en 15 jaar zijn kwetsbaarder. Ze hebben minder vaardigheden om emoties te reguleren. Daardoor kunnen ze sterker reageren op online ervaringen. Bijvoorbeeld op negatieve reacties of het missen van sociale gebeurtenissen.
Emotieregulatie
Jongeren die goed omgaan met hun gevoelens, ervaren minder negatieve gevolgen. Wie emoties moeilijk reguleert, gebruikt sociale media vaak om afleiding te zoeken. Dat kan tijdelijk helpen, maar kan uiteindelijk ook leiden tot meer stress.
Persoonlijkheid
Extraverte jongeren met een sterk netwerk halen vooral positieve dingen uit sociale media. Introverte of sociaal angstige jongeren zoeken vaker contact met vreemden. Dat kan leiden tot ongewenste situaties.
Jongeren met een laag zelfbeeld zijn extra kwetsbaar. Ze vergelijken zichzelf meer met anderen en voelen zich sneller onzeker of somber.
Lichamelijke activiteit
Bewegen helpt. Jongeren die fysiek actief zijn, zijn weerbaarder tegen negatieve effecten van sociale media. Sport en beweging dragen bij aan een betere stemming en meer zelfvertrouwen.
Hoe jongeren sociale media gebruiken maakt het verschil
Actief versus passief gebruik
Actief gebruik, zoals reageren en delen, werkt meestal positief. Het stimuleert sociale steun en zelfexpressie. Jongeren voelen zich dan vaker verbonden en tevreden. Passief scrollen werkt averechts. Het zorgt sneller voor vergelijking, jaloezie en eenzaamheid.
Tijdsbesteding
Langdurig gebruik kan nadelige gevolgen hebben. Vooral bij meer dan twee tot vier uur per dag. Denk aan angst, slaapproblemen en depressieve gevoelens. Toch is niet alleen de duur belangrijk. De context waarin jongeren sociale media gebruiken is minstens zo relevant.
Soort feedback
Positieve reacties versterken het zelfbeeld. Vooral als ze afkomstig zijn van vrienden. Negatieve reacties of genegeerd worden, kunnen jongeren diep raken. Het gevoel er niet bij te horen is schadelijk voor hun zelfvertrouwen.
Inhoud van berichten
Inspirerende content over mentale gezondheid helpt. Negatieve of schadelijke content werkt juist tegen. Denk aan beelden die eetstoornissen promoten of irreële schoonheidsidealen versterken.
7 praktische tips voor een gezondere balans
Wil je jongeren helpen om beter met sociale media om te gaan? Deze tips helpen:
Stel samen een persoonlijk ‘mediadieet’ op: Let op inhoud én duur van gebruik.
Respecteer hun autonomie en privacy: Blijf betrokken, maar dwing niets op.
Help bij het filteren van content: Verwijder negatieve accounts of creators.
Bespreek hun motivatie: Wat willen ze eigenlijk uit sociale media halen?
Stimuleer offline contacten: Investeer in echte gesprekken en ontmoetingen.
Werk aan emotieregulatie: Oefen met het herkennen en verwerken van emoties.
Versterk het zelfvertrouwen: Focus op kwaliteiten, niet op het uiterlijk.
Kansen én risico’s
De impact van sociale media op jongeren is complex. Er zijn kansen én risico’s. Het gaat er niet om of jongeren sociale media gebruiken, maar hóe ze dat doen. Wie goed begeleid wordt, haalt er vooral voordelen uit. Maar kwetsbare jongeren lopen sneller schade op. Door bewuster om te gaan met sociale media, versterken we de positieve effecten en verkleinen we de negatieve.
Mediawijsheid op school
Hoewel de smartphone op scholen uit de klas is verbannen, blijft aandacht voor mediawijsheid onverminderd belangrijk. Het gebruik van sociale media stopt immers niet zodra jongeren het schoolplein verlaten. Juist omdat jongeren buiten school volop actief zijn op platforms als TikTok, Instagram en Snapchat, is het van groot belang dat scholen hen ondersteunen in het ontwikkelen van digitale vaardigheden. Door in de klas stil te staan bij onderwerpen zoals online gedrag, privacy, zelfbeeld en het herkennen van schadelijke content, leren jongeren bewuster en veiliger om te gaan met sociale media. Mediawijsheid verdient daarom een vaste plek in het onderwijs.
Lesmateriaal: sociale vaardigheden en mediawijsheid
Bespaar tijd én bereik jongeren waar ze echt zitten
Wil je met je leerlingen aan de slag met sociale media, maar ontbreekt het je aan tijd om alles zelf uit te werken? Maak dan gebruik van onze kant-en-klare lessen over sociale media en online gedrag.
Direct inzetbaar: Volledig uitgewerkte lessen, klaar voor gebruik. Geen voorbereiding nodig. Zo houd jij tijd over voor wat echt telt.
Ruimte voor eigen inbreng: Liever je eigen draai geven aan de lessen? Dat kan! Voeg eenvoudig eigen opdrachten of lessen toe.
Volg de voortgang: Via een overzichtelijk dashboard zie je precies hoe ver jouw leerlingen zijn. Zo kun je gerichter begeleiden en bijsturen.
100% passend bij de belevingswereld van jongeren: De lessen sluiten perfect aan op wat jongeren online meemaken.
Zeer gebruiksvriendelijk: Ontworpen voor gemak. Of je nu ervaren bent met digitale leermiddelen of net begint.
Geef jongeren de tools om sterk en bewust online te staan.
Vraag samen met je team een demo aan. Het kan online of op locatie.
